De behoeftes van varkens
De afgelopen decennia waren onderzoekers terughoudend met het trekken van verregaande conclusies wanneer het aankwam op de intelligentie en de behoeftes van landbouwdieren. Nieuwe wetenschappelijk inzichten zouden verregaande gevolgen kunnen hebben voor de manier waarop wij deze dieren houden, en dus ook voor onze voedselvoorziening. Gelukkig is dit aan het veranderen, er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de behoeftes en beleving van landbouwdieren.
De komende jaren zal er steeds meer onderzoek worden gedaan en zal de intensieve veehouderij zoals die nu is op een dag tot het verleden behoren.
Dit is wat wij nu weten over de behoeftes van varkens, dit is wat ze nodig hebben om hun dier eigen gedrag te kunnen naleven.
Rusten
Afhankelijk van een aantal factoren -leeftijd, voedselaanbod, gezondheid- rust een varken ongeveer 17-19 uur per dag. Een aantal uur hiervan betreft een diepe slaap, varkens kunnen heel diep slapen en dromen dan ook, de rest van de tijd zijn ze aan het doezelen en aan het zoelen.
Zoelen is het bedekken van het lichaamsoppervlak met modder, het nemen van een modderbad dus, varkens kunnen hier voor langere tijd in rusten. Dat doen ze voornamelijk om de verkoeling op te zoeken en zichzelf vrij te maken van insecten. Vanaf 17 graden hebben varkens al behoefte aan verkoeling.
Varkens rusten ook graag samen met hun groepsgenoten, een stabiele groep die voornamelijk bestaat uit familie is dus ook belangrijk voor het gevoel van veiligheid en stresreductie.
Rusten is een belangrijk onderdeel van het leven van een varken, om hier op een natuurlijke manier in te voorzien heeft het varken een vertrouwde omgeving nodig met een natuurlijke ondergrond (aarde, zand, bebossing), een familiegroep en een modderpoel.
Voedsel
Als varkens niet aan het rusten zijn dan zoeken ze naar eten, van nature vinden varkens hun voedsel grotendeels door middel van wroeten. Ze eten ook bladeren, grassen, fruit en groentes maar de echte lekkernijen; larven en ander bodemleven, bevinden zich in de bodem.
Een gelukkig varken heeft dus de gehele dag toegang tot voedsel, hierbij gaat het vooral om de zoektocht naar voedsel. Wroeten is een belangrijke vorm van verrijking voor varkens, het zoeken naar voedsel is ook een sociale bezigheid, er wordt gespeeld en de hiërarchie wordt in stand gehouden.
In de natuur eten varkens voornamelijk planten, grassen, wortels en knollen, dit vezelrijke dieet is belangrijk voor het darmstelsel van varkens en zorgen voor een verzadigt gevoel. Hooi en kuilgras dragen hier ook aan bij. Varkens zijn ook dol op eikels en kastanjes.
Varkens moeten dus worden voorzien in voldoende mogelijkheden om naar voedsel te zoeken. Een natuurlijke ondergrond met een rijke bodem voorziet hierin. In het beste geval krijgen de varkens regelmatig een nieuw stuk grond tot hun beschikking om op ontdekking uit te gaan.
Zelfverzorging
Het nemen van een modderbad, het zoelen, is vanaf 17 graden een onmisbaar onderdeel van zelfverzorging. Door middel van een modderbad ontdoen varkens zich van externe parasieten en andere ongewenste insecten. Daarnaast is het voor een varken belangrijk om zijn of haar lichaamstemperatuur zelf te kunnen reguleren. Varkens hebben geen functionele zweetklieren en kunnen dus niet zweten zoals wij dat doen. De modderpoel ligt bij voorkeur in de schaduw.
Verder is het belangrijk dat varkens zich ergens tegenaan kunnen schuren, in het beste geval betreft dit een boom met schors maar een paal of een vastgeschroefde onderkant van een bezem voldoet ook.
Een varken is een zindelijk dier, hij of zij zal zich nooit ontlasten op de plek waar ze slapen. Een schone slaapplek met voldoende ruimte daaromheen is dus belangrijk voor het varken.
Ontdekken
Varkens zijn nieuwsgierige dieren, het liefst gaan ze samen op onderzoek uit, in eerste instantie om voedsel te zoeken maar ook om hun leefomgeving in kaart te brengen. Varkens zijn dus gebaad bij een uitdagende omgeving waar ze worden gestimuleerd om op ontdekking uit te gaan. Dit kan door middel van roulatie tussen percelen, een gevarieerde leefomgeving (bijvoorbeeld bos) of het plaatsen van nieuw materiaal (snoeiresten, omgevallen bomen). Varkens vinden het ook prettig als ze hun omgeving zelf kunnen aanpassen, ze ploegen graag, ze verslepen takken of bouwen een nest.
Lekkernijen kunnen ook worden ingezet om de nieuwsgierigheid te voeden, voedsel kan worden verspreid over het verblijf, verstoppen is ook een mogelijkheid. Dit houdt de varkens bezig.
Sociaal
Varkens zijn sociale dieren, ze hebben behoefte aan fysiek, visueel en verbaal contact. Om de varkens de gelegenheid te bieden om normaal sociaal gedrag te vertonen, moeten de varkens zelf kunnen kiezen of ze met andere varkens willen zijn en op welke afstand ze van hun soortgenoten willen blijven. Bij voorkeur zijn er dus twee afzonderlijke schuil mogelijkheden binnen een groep en is er voldoende ruimte voor varkens om zich terug te trekken.
Varkens hebben van nature een sterke hiërarchie. De sociale organisatie van varkens in de natuur wordt gekenmerkt door familiegroepen die bestaan uit meerdere generaties verwante zeugen met hun biggen. Varkens verblijven dus het liefst binnen een stabiele familiegroep. Wanneer meerdere familiegroepen met elkaar opgroeien dient er voldoende ruimte te zijn voor de dieren om zich terug te trekken.
In de natuur vertrekken de mannelijke biggen zodra ze oud genoeg zijn, vaak vormen ze dan samen een zogenaamde ‘vrijgezellengroep’. Wanneer een beer opzoek gaat naar een zeug om zijn eigen groep te vormen leeft hij tijdelijk solitair.
Klimaat
De omgeving van varkens moet zodanig zijn dat de dieren hun lichaamstemperatuur zelf op peil kunnen houden. Omdat varkens geen actieve zweetklieren hebben zoeken ze vanaf ongeveer 17 graden graag de verkoeling op in een modderpoel. Schaduw is ook belangrijk, hoewel varkens graag zonnen dient er altijd een mogelijkheid zijn om een koelere plaats op te zoeken.
Bij lagere temperaturen dienen de varkens een tochtvrije beschutte plek tot hun beschikking te hebben, dit kan in de vorm van een schuilhut met stro. Ze zoeken ook warmte op bij elkaar, de schuilmogelijkheid dient dus ruim genoeg te zijn.
Gezondheid
Omdat varkens prooi dieren zijn zal een ziek of verzwakt dier zich angstig en onprettig voelen in de groep. Ook als er aan alle behoeftes van een varken wordt voldaan kan het voorkomen dat een dier ziek of verzwakt raakt. Blijf goed in te gaten houden hoe de andere varkens in de groep op het dier reageren en behandel het dier tegen zijn of haar kwaal.
Ruimte
Varkens hebben voldoende ruimte nodig, ze moeten voldoende bewegen en hun nieuwsgierigheid moet worden gevoed. Varkens trekken graag een sprintje en in geval van onenigheid dient het zwakkere dier altijd te kunnen ontsnappen.
Varkens zijn van nature prooi dieren, ze voelen zich dus het veiligst als ze een goed overzicht hebben van de omgeving. Indien mogelijk is er ook een plek waar de varkens rugdekking hebben. Een vaste dierverzorger die de varkens dagelijks bezoekt kan de varkens ook een veilig gevoel bieden.
Voortplanting
De zeug laat zich dekken als ze berig is, ze bepaald zelf wanneer ze daar klaar voor is. De beer, het mannelijke varken, blijft bij de zeug tot kort voor het moment dat ze gaat werpen. Dat is meestal na 115 dagen, drie maanden, drie weken en drie dagen.
Twee dagen voordat een zeug gaat werpen begint ze met het bouwen van haar nest, hiervoor neemt ze tijdelijk afstand van de groep. Ze heeft een tochtvrije, droge ruimte nodig en voldoende nestmateriaal. Dit kan bestaan uit stro, bladeren, takjes etc.
De biggen blijven de eerste week heel dicht bij de moeder, toch zullen sommige van hen al snel opzoek gaan naar een mineraalrijke bodem om in te wroeten. Biggen worden geboren met een laag ijzergehalte, ze gaan zelf opzoek naar mineralen in de bodem om hun ijzergehalte op peil te brengen.
De zeug heeft een sterk ontwikkeld moeder instinct, wanneer het aan de zeug wordt overgelaten dan blijft zij de biggen spenen tot 9 tot 17 weken na de geboorte. Ze herkent de individuele biggen aan hun geur, ook is verbale communicatie belangrijk bij de verzorging van haar kroost. Een rustige omgeving waarbij de zeug de biggen goed kan horen is dus belangrijk. Biggen hebben bijvoorbeeld een speciaal geluid voor als ze klem komen te zitten, als de moeder dit niet goed kan horen dan kan het gebeuren dat een big door beklemming kan overlijden. Hierbij is een zachte ondergrond, een voldoende groot nest, ook van belang.
Tot slot
Dit betreffen een aantal basis behoeftes van varkens, verdeeld in, rusten, voedsel, zelfverzorging, ontdekken, sociaal, klimaat, gezondheid, ruimte en voortplanting.
Dit betreft een algemeen overzicht, de behoeftes kunnen per dier en rastype verschillen. Gebaseerd op ‘Wat wil het varken?’, een publicatie van het projectteam ‘Diergericht ontwerpen voor varkens’ van Wageningen UR Livestock Research.
